Instroom F-35/JSF bij de NL-KLu

[jurrien visser (JuVi op Twitter)]

Supersonische troetelkinderen

30 september 2017

Voorhoede van nederlandse luchtmacht oefent in amerikaanse woestijn met F-35's

JSF-project

In de felblauwe lucht boven de Mojave-woestijn is het knal op knal van F-35's die door de geluidsbarrière schieten. Ook de Nederlandse luchtmacht oefent dag en nacht op Edwards Air Force Base met twee van de nieuwste gevechtsvliegtuigen. ,,We zien ze een beetje als een tweede vrouw. Lief zijn voor ze en af en toe aaien'', grappen de monteurs.

De luchtmachtmilitairen verblijven een paar jaar op de afgelegen plek in Californië voordat in 2019 de eerste toestellen in Leeuwarden worden gestationeerd. Elke dag maken ze over een lange rechte weg door de woestijn het ritje naar hun werkplek. Een bijzondere plaats waar de Amerikaanse gevechtspiloot Chuck Yeager in een Bell X-1 als eerste de geluidsbarrière doorbrak. Zijn standbeeld staat pontificaal op de basis, niet ver van een groot park waar tal van historische en futuristische vliegtuigen zijn gestald die ooit op Edwards tot hun limiet werden getest.

De basis wordt zeer streng bewaakt. De eerste waarschuwingsborden dat een militaire basis op komst is, staan al tientallen kilometers voor de toegangspoort opgesteld. Deze krant mocht bij hoge uitzondering een paar dagen de Nederlandse werkplek bezoeken, die zich midden tussen de grote open hangars van de Amerikanen, Britten en Australiërs bevindt. Een voordeeltje omdat we vroeg in het Joint Strike Fighter-programma stapten.

Ter begeleiding loopt er de hele dag een Amerikaanse afgevaardigde mee die bijvoorbeeld zorgt dat er geen foto's worden gemaakt in de cockpit of in het bommenluik.

Het terrein is ideaal om elke gevechtssituatie te oefenen. Midden in de woestijn met pas honderden kilometers verderop aan de ene kant Las Vegas en aan de andere kant Los Angeles. Er tussenin ligt niks. Niet voor niks werd ook gekozen om hier Space Shuttles te laten landen. ,,Het hele gebied is eigenlijk één grote landingsbaan, uitwijkmogelijkheden te over'', zegt kolonel-vlieger Bert 'Vidal' de Smit.

Weinig vertier

De Smit geeft leiding aan zo'n veertig Nederlandse militairen op de Amerikaanse basis, ict'ers, monteurs, bewapeningsexperts, bewakers en drie andere gevechtspiloten. Een hechte groep, waarvan vooral de vrijgezellen ook in de avond met elkaar afspreken voor een avondje bowlen of een biertje in een Amerikaans café. Maar veel vertier is er niet in de omgeving.

De mannen en vrouwen die hier jaren wonen met partner en kinderen, moeten op elkaar kunnen bouwen. Met een kleine groep moet iedereen diverse taken kunnen uitvoeren. Zoals bijvoorbeeld het zogeheten 'hot pitten', het bijtanken van de vliegtuigen met draaiende motoren zodat ze direct weer de lucht in kunnen om hun missie te vervolgen. Met een grote veiligheidsbril en oorkleppen staan de monteurs klaar bij de tankwagen die de landingsbaan is opgereden. Een hels kabaal zet op wanneer de Nederlandse F-001 en F-002 de hoek langs de verkeerstoren omdraaien voor hun tankbeurt.

Monteur Raymond (zijn achternaam wordt niet genoemd uit veiligheidsoverwegingen) neemt met een speciaal apparaat de temperatuur van de banden op voordat het vliegtuig doorrijdt naar de tankplek iets verderop. Want als die temperatuur te hoog is, kan het levensgevaarlijk zijn als er met draaiende motor wordt bijgetankt. In een paar minuten zit de F-001 alweer vol. Het moment voor de piloot om even snel wat te eten en op adem te komen.

Duim de lucht in

Het duimpje van piloot De Smit gaat niet veel later de lucht in voor hij zijn trainingsmissie vervolgt. In de lucht wordt hij deze dagen onder andere vergezeld door de F-35B van de Amerikaanse marine die in staat zijn verticaal te landen. Deze toestellen zijn door de VS al ingezet tijdens oefeningen rond het Koreaanse schiereiland na de provocerende rakettesten van Noord-Korea.

Nederland heeft niet gekozen voor deze variant, maar voor de F-35A waar de komende twee jaar voorlopig alleen nog mee getest wordt. Ons land was op zoek naar een alleskunner die de F-16 moest vervangen. De aanschaf was een hoofdpijndossier van jewelste. Maar uiteindelijk is voor een compromis gekozen met een programma van 4,5 miljard euro waarvan 37 toestellen kunnen worden aangeschaft.

,,De F-16 is heel intensief gebruikt als jachtvliegtuig. Het werd technisch oud. Ik wil het niet vergelijken met de Commodore 64 maar het is nu eenmaal een fighter die stamt uit de jaren '70. Tijdens de missies die we tegenwoordig uitvoeren, zien we dat er in een omgeving wordt opgetreden die veel vijandelijker is, waar veel systemen zijn die het leven van een jachtvlieger zuur kunnen maken'', legt De Smit uit nadat hij is geland.

Een dag later staat er voor zijn collega-vlieger Pascal 'Smiley' Smaal ook een bijzondere training op het programma. De goedlachse piloot zal zo'n 800 kilometer verderop, op een militair oefenterrein in de Amerikaanse staat Utah een bom droppen op een aantal containers die zijn opgesteld als een vijandelijk doelwit.

Voor hij op pad gaat, haalt hij uit zijn locker zijn helm, gevechtsoverall, en broek die hem moet beschermen tegen de g-krachten. Vooral de helm (geschatte waarde 400.000 dollar), die bij de F-35 zeer bijzonder is en zelfs data van de camera's onder het vliegtuig aanlevert waardoor je dwars door de bodem naar beneden kan kijken, wordt met grote zorg behandeld.

Sergeant Wouter, verantwoordelijk voor de uitrustingen, helpt Smaal met aankleden in de barak met op de achtergrond een grote Amerikaanse vlag. Zelfs een ouderwetse naaimachine staat in de ruimte naast hypermoderne apparatuur om het vizier scherp te stellen. ,,Als een rits van een g-broek kapot gaat, hoef je niet meteen een nieuwe te kopen, maar kan je ook prima even de naaimachine pakken. Ook dat hebben we geleerd op de opleiding'', lacht de sergeant als Smaal naar zijn vliegtuig loopt.

De bom is een dag eerder al door het onderhoudsteam onder zijn vliegtuig bevestigd. Een zeer precies klusje waarmee met de hulp van een steekkarretje het gevaarte wordt geplaatst in het bommenrek. Voor specialist Ferry en zijn collega's is het gesneden koek en in veertig minuten gedaan. Wel zo fijn in de hitte, waarbij in de zomermaanden met gemak de dertig graden wordt gehaald.

Piloot Smaal controleert de volgende dag voordat hij aan zijn missie naar de schietrange in Utah begint het vliegtuig zelf ook nog een keer met een inspectieronde. ,,De mannen hebben natuurlijk alles al uitvoerig gecheckt. Maar dit is nog een laatste controle van onder andere de banden en de remmen'', zegt hij voordat hij het zeer smalle trapje omhoog klimt. Extra spanning zegt hij niet te hebben, al is het gooien van zo'n zware dummybom ook voor de ervaren piloot geen dagelijkse kost.

Veel knoppen zitten er niet in de hightech cockpit, wel twee grote schermen die wat weghebben van iPads waar alle informatie op ingesteld kan worden. ,,We hebben heel veel navigatieapparatuur aan boord en gaan vandaag vliegen door een gebied waar heel veel verstoring van GPS zal plaatsvinden, zowel in de lucht als op de grond. We testen of het vliegtuig en het GPS-geleide wapen hiertegen opgewassen is en de bom dus het doel zal treffen'', zegt Smaal vlak voor de cockpit wordt afgesloten.

Een paar uur later stapt hij bezweet maar met een brede glimlach uit. Smaal had een voltreffer, dat is te zien. Het Electro-Optical Targeting System, een alziend oog met meerdere infraroodcamera's die in een grote glazen koepel onder het vliegtuig hangt, heeft het direct geregistreerd. ,,Super goed'', zegt hij opgetogen voordat hij na een highfive met een collega-piloot richting de debriefing-ruimte loopt.

De monteurs nemen intussen hun twee supersonische troetelkinderen weer voor een inspectie onder handen. Sergeant Roy trekt twee grote sloffen over zijn legerkistjes voordat hij met zaklamp op de vleugels klimt om te controleren of er geen beschadigingen zijn aan de stealth-laag, een van de belangrijkste eigenschappen van het nieuwe toestel zodat het niet door een vijandelijke radar kon worden opgepikt. Een paar man van de Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed Martin lezen de data van de vlucht uit op hun laptops.

Binnen in de commandopost van de Nederlanders, waar bij de ingang tientallen flesjes water liggen opgestapeld, wordt alweer de planning voor de volgende dag samengesteld. Commandant De Smit concludeert in de vergaderruimte, waar per videoscherm live-verbinding kan worden gemaakt met Nederland, dat de kritische houding van ons land richting de F-35 in zijn ogen aan het veranderen is.

,,Zoals ik het merk is het cynische er een beetje af. Er is wat meer vertrouwen. En ik denk ook dat de mensen langzamerhand wat meer overtuigd zijn van een wapensysteem zoals de F-35 dat we het gewoon hartstikke hard nodig hebben.''

http://eservice-data.solidam.com.s3-website-us-east-1.amazonaws.com/publication/telegraaf_autofeed/native-app/issue/2017/09/30/0001/public/frame/0b3879871f9b96582eb3051b89ddc8d02684c567.html

[Sparkplug]

Het maak de rekensom voor Volkel ook niet zo moeilijk...

Een 2e batch is m.i. dan ook geen luxe.

Uitgaande van de vaker genoemde 32 stuks voor stationering in Nederland is het aantal voor Volkel niet moeilijk. Vraag mij toch af hoe ze 3 squadrons (312, 313 en 322) gaan voorzien.

[jurrien visser (JuVi op Twitter)]

Welgeteld 1 squadron dus 🤔 net zoals nu eigenlijk.

Het maak de rekensom voor Volkel ook niet zo moeilijk...

Een 2e batch is m.i. dan ook geen luxe.

[StrataNL]

Vijftien F-35's voor basis Leeuwarden 

http://www.lc.nl/friesland/Vijftien-F-35%E2%80%99s-voor-basis-Leeuwarden-22538482.html

Welgeteld 1 squadron dus 🤔 net zoals nu eigenlijk.

[jurrien visser (JuVi op Twitter)]

Vijftien F-35's voor basis Leeuwarden 

http://www.lc.nl/friesland/Vijftien-F-35%E2%80%99s-voor-basis-Leeuwarden-22538482.html

[Lex]

Kamerbrief 18E voortgangsrapportage verwerving F35.

Bijlage: Accountantsrapport.

[Sparkplug]

[Lex]

Met wat interessante discussiepunten/onderwerpen welke we kunnen verdelen over diverse topics.

Zie: http://www.defensieforum.nl/Forum/index.php?topic=26774.msg406359#msg406359

[jurrien visser (JuVi op Twitter)]

Met wat interessante discussiepunten/onderwerpen welke we kunnen verdelen over diverse topics.

Vervanging F-16 door F-35

Vervanging KDC-10 door A330 MRTT

Voorbereiding invoering MQ-9 Reaper

Oprichting Target Support Cell

Vernieuwing Chinook-vloot tot CH-47F MYII CAAS-standaard

Oprichten Air Command and Control-capaciteit

Oprichten Fighter Center of Excellence

Ombouwen Cougar-vloot voor Special Operations Forces

Ombouwen AH-64D tot AH-64E standaard

Oprichten National Air & Space Operations Centre (NASOC)


5e generatie – wat houdt het in?

https://magazines.defensie.nl/vliegendehollander/2017/07/06_5e-generatie

[Parera]

Ik begin dit een beetje beu te worden.
Gaat het ooit nog over het toestel zelf of alleen wat voor economische voordelen een militaire aanschaf moet hebben?

Voor de politiek is het van belang dat er economische voordelen zitten aan de aankoop van zo'n toestel. Voor Defensie kan het ook in het voordeel spelen (in huis onderhoud is goedkoper dan het uitbesteden daarvan) en dat scheelt dan weer budget bij Defensie.

Natuurlijk moet voorop staan dat het toestel 100% voldoet aan de eisen die defensie er aan stel, ik sta ook helemaal achter de keuze voor de F-35 maar ben wel van mening dat het lage aantal aangevuld moet worden en er ook gekeken moet worden naar minder dure alternatieven voor missies zoals in Mali, Afghanistan waar de stealth capaciteiten overbodig zijn. Vergeet niet dat het toestel een hoge prijs heeft qua vlieguren, een goedkoper toestel met propellors of een UAV zou in die rol ook kunnen invullen maar tegen een lager kostenplaatje.

Kosten zijn zeer belangrijk maar de militair en het toestel moeten zeker zwaarder wegen.

[Huzaar1]

Ik begin dit een beetje beu te worden.
Gaat het ooit nog over het toestel zelf of alleen wat voor economische voordelen een militaire aanschaf moet hebben?

[Parera]

'Werk aan de winkel'.
Tot en met 2017 levert Nederlandse deelname aan het JSF project maximaal 1.350 arbeidsjaren op.  Dit staat gelijk aan maximaal 270 vol-tijd banen.
Gezien het enorme tekort aan technisch geschoold personeel in Nederland, de maximaal 270 JSF banen verdringen dus ander technisch werk.
Op lange termijn gezien zijn de (kwantitatieve) werkgelegenheid effecten van JSF deelname dus nihil.

Innovatie, meer samenwerking in een (militaire) luchtvaart 'gouden driehoek',  meer productiviteit.
23 januari 1996.   Het doek valt voor Fokker.  Landen als Frankrijk, Duitsland en Italia steken miljarden in hun noodlijdende luchtvaart industrieën.
Nederland deed dat bewust niet, want het RSV-debacle (Rijn Schelde Verolme scheepsbouw) waarbij miljarden aan subsidie gelden in een bodemloze put verdwijnen,
wil men niet nog eens herhalen.  Den Haag beseft wel dat de luchtvaart industrie een winstgevende en vooral innovatieve bedrijfstak is.   En besluit tot indirecte ondersteuning van de heropbouw van deze industrie.  Dus worden er gelden vrijgemaakt voor deelname in een groot civiel, de Airbus A380, en een groot militair vliegtuigbouw project,
het JSF. 

Uit CBS-cijfers en literatuur blijkt inderdaad dat de luchtvaartmaaksector een innovatieve sector is, waarin veel geld wordt uitgegeven aan research en development (R&D).
Uitgaven aan militaire R&D leiden over het algemeen tot meer innovaties dan uitgaven aan civiele R&D. Innovaties resulteren op termijn tot technologische spin-off en
spill-over effecten die bijdragen aan een verbeterde concurrentiepositie van betrokken bedrijven.
Uit diverse ervaringen tot nu toe blijkt dat het JSF project een impuls heeft gegeven aan de samenwerking in het Nederlandse luchtvaartcluster, in ieder geval op militair vlak.  Daar waar na het faillissement van Fokker bedrijven onafhankelijk, of slechts 1-op-1, van elkaar opereerden trekken bedrijven, overheden en kennisinstellingen nu gezamenlijk op.  Deelname in een internationaal programma biedt voor Nederlandse bedrijven ook de mogelijkheid om op internationale schaal nieuwe marktinzichten, contacten en vaardigheden op te doen.   Dit leidt tot marktgerelateerde spin-offs en spill-overs, hetgeen zich uit in nieuwe economische activiteiten en extra rendement.
De economische meerwaarde van kennisontwikkeling, innovatie, spin-offs en spill-overs is echter niet kwantitatief te duiden.   Er bestaan geen integrale indicatoren voor een vergelijking, en ook de wetenschappelijke literatuur biedt geen houvast. De richting van een effect valt wel te beargumenteren maar de omvang niet.
Eventueel stoppen met het JSF project heeft naar verwachting een negatief effect op spin-offs en spill-overs vergeleken met doorgaan.  Het wegvallen van militaire productie kan daardoor ook gevolgen hebben voor de civiele productie.  De technologische ontwikkelingen binnen het project gaan dan grotendeels aan Nederland voorbij.
Bij de aanschaf van een eventueel ander toestel zouden Nederlandse bedrijven opnieuw moeten investeren om een positie binnen een raam-overeenkomst te verkrijgen. Daarbij komt dat de kennisontwikkeling en mogelijkheden voor technologische spin- offs en spill-overs bij de aanschaf van een ander toestel naar verwachting beperkter zijn. Het is onduidelijk of de Nederlandse industrie bij andere al uitontwikkelde toestellen sterk zou kunnen deelnemen in een follow-on development.
Ook is de marktomvang bij de alternatieve toestellen kleiner.  De gevolgen van een eventueel uitstappen uit de testfase zijn lastiger in te schatten. 
Het effect is negatief maar mogelijk beperkt als Nederland zich stevig blijft committeren aan de andere delen van het JSF project.

Wat levert het op aan pecunia ?
Rond 2007 schepte een lobby-club van de Nederlandse luchtvaartindustrie op dat er al voor EUR 1 miljard aan opdrachten waren binnengesleept.
Voor een deel propaganda, want er werden ook al getekende raam-overeenkomsten bij opgeteld, die toen nog geen omzet opleverden.
In 2012 stond de JSF opdrachten teller voor Nederland echter nog steeds op die circa 1 miljard euro.

In 2001 en 2002 schepte LockheedMartin (LM) in een gelikte PowerPoint presentatie op dat JSF deelname voor Nederland een omzet van USD 8 miljard zou opleveren.
De lobby van de Nederlandse luchtvaart industrie (Nifarp) had het zelfs over de 'kip met gouden eieren', die maar liefst EUR 11+ miljard aan omzet zou genereren.
Zij onderbouwden deze bedragen nooit (publiekelijk) en bijna niemand vroeg zich af hoe LM aan dit bedrag kwam.   Ons MinFin lustte deze PowerPoint echter niet,
want te mooi om waar te wezen.  Dus werd aan LM gevraagd waar deze 8 miljard dollar vandaan kwam.  Zij baseerden dit bedrag op de verwachte gemiddelde aanschafprijs  van de (F-35A) US Air Force variant, dus exclusief ontwikkelingskosten, die wel aan export-klanten wordt doorberekend.  In 2002 en heden staat die gemiddelde US Air Force aanschafprijs nog steeds op USD 100 miljoen.
MinFin wilde echter hoor - wederhoor.  Dus werd een Nederlands kennis-instituut aan het werk gezet.  En die kwam met een prijs van USD 95 - 105 miljoen, ook weer exclusief ontwikkelingskosten.  Vermenigvuldigd met het toenmalige (officiële) plan-aantal van 80 'JSF's' geeft USD 8 miljard.

A-ha, doet denken aan de bedongen 100 % compensatie orders bij het F-16A/B project.
Maar de Amerikanen hadden in de jaren 80 al o.a. bij dit project geklaagd over het systeem van compensatie-orders.  Bij dit soort orders is er geen concurrentie, dus geen concurrerende prijzen, dus duur.  De KLu kan hier over meepraten, tijdens de onderhandelingen voor de twee Fokker-50's en 4 Fokker-60U's hadden zij niets te duchten van een mededinger.  Dus werden de aanschaf-, en service facturen door Fokker 'met een vork geschreven'.
De Amerikanen wilden dat toekomstige F-16 vervanger partners niet alleen zouden deelnemen in een co-productie.  Maar al betrokken zouden worden in de ontwikkelingsfase,
dit ter vervanging van de compensatie-orders.  Dus niet meer bij wijze van spreken de door een buitenlands bedrijf bedachte onderdelen in elkaar schroeven in een compensatie opdracht.  Maar actief mee ontwerpen en mee ontwikkelen van een nieuw wapensysteem.  Een wapensysteem verkoop je aan politici en die moet je wel 'pork barrels' kunnen aanbieden in de vorm van werkgelegenheid, omzet en dan komt er in deze nieuw constructie ook nog eens innovatie en onderzoek bij.
Kijk eens VVD en CDA: meer omzet.  Kijk eens PvdA en CDA: meer werk.  Kijk eens D'66: meer innovatie.

Kwam er ook 100 % compensatie van het F-16A/B project ?
Nee, de Amerikanen kwamen tot circa 80 % van de totale waarde.  Ze probeerden zelfs een grote levering van tulpen(bollen) aan te merken als compensatie-order !
Zuid-Korea en Japan zijn geen JSF Partner land, maar om hen te verleiden tot F-35 orders, zijn er toch wel mooie pakketten aan JSF omzet en werkgelegenheid aan hen
gegeven.
Dus verwacht geen 'JSF vruchten boom die tot in de hemel groeit'.  De USD 800 miljoen die aan de System Development en Demonstration fase werd uitgegeven is gecompenseerd.
Reken op een Nederlandse JSF productie / aanschaf omzet van rond de EUR 4,5 miljard (100 %), of misschien wel slechts rond de EUR 3,6 miljard, geeft een 80 % dekking van onze onder-grootte.

Als de JSF 80% gecompenseerd word door ontwikkeling, onderhoud, werkgelegenheid en alles wat hierboven genoemd staat is dat niet slecht lijkt me.  Als ik een huis ontwerp (met architect) en daarna dit huis laat bouwen door de aannemer en ik woon hier 20 jaar in zet het daarna te koop kan ik ook niet verwachten al mijn gemaakte kosten terug te verdienen.

Daarnaast zal een deel van die overgebleven 20% ook worden gecompenseerd door bijvoorbeeld technisch personeel dat mee komt vanuit het land waar op dat moment het onderhoud voor word gedaan, deze personen slapen ook in hotels / kazernes en eten en drinken dan ook in Nederland. Dit levert ook werk op en omzet (= BTW) voor de overheid zo word er misschien nog 5% gecompenseerd het is dan niet veel maar alle beetjes helpen. Daarnaast kan ik nog meer redenen verzinnen waarmee de kosten van aankoop gecompenseerd kunnen worden mede doordat we het onderhoud mogen uitvoeren + alle reserve onderdelen mogen opslaan en uitleveren.

Wat ik me wel afvraag bij die onderdelen opslag, zijn die onderdelen eigendom van het NL bedrijf of van Lockheed Martin? Als deze door een NL bedrijf geleverd worden betekend het dat hierover BTW betaald moet worden dus geld voor de staat.

[Poleme]

'Werk aan de winkel'.
Tot en met 2017 levert Nederlandse deelname aan het JSF project maximaal 1.350 arbeidsjaren op.  Dit staat gelijk aan maximaal 270 vol-tijd banen.
Gezien het enorme tekort aan technisch geschoold personeel in Nederland, de maximaal 270 JSF banen verdringen dus ander technisch werk.
Op lange termijn gezien zijn de (kwantitatieve) werkgelegenheid effecten van JSF deelname dus nihil.

Innovatie, meer samenwerking in een (militaire) luchtvaart 'gouden driehoek',  meer productiviteit.
23 januari 1996.   Het doek valt voor Fokker.  Landen als Frankrijk, Duitsland en Italia steken miljarden in hun noodlijdende luchtvaart industrieën.
Nederland deed dat bewust niet, want het RSV-debacle (Rijn Schelde Verolme scheepsbouw) waarbij miljarden aan subsidie gelden in een bodemloze put verdwijnen,
wil men niet nog eens herhalen.  Den Haag beseft wel dat de luchtvaart industrie een winstgevende en vooral innovatieve bedrijfstak is.   En besluit tot indirecte ondersteuning van de heropbouw van deze industrie.  Dus worden er gelden vrijgemaakt voor deelname in een groot civiel, de Airbus A380, en een groot militair vliegtuigbouw project,
het JSF. 

Uit CBS-cijfers en literatuur blijkt inderdaad dat de luchtvaartmaaksector een innovatieve sector is, waarin veel geld wordt uitgegeven aan research en development (R&D).
Uitgaven aan militaire R&D leiden over het algemeen tot meer innovaties dan uitgaven aan civiele R&D. Innovaties resulteren op termijn tot technologische spin-off en
spill-over effecten die bijdragen aan een verbeterde concurrentiepositie van betrokken bedrijven.
Uit diverse ervaringen tot nu toe blijkt dat het JSF project een impuls heeft gegeven aan de samenwerking in het Nederlandse luchtvaartcluster, in ieder geval op militair vlak.  Daar waar na het faillissement van Fokker bedrijven onafhankelijk, of slechts 1-op-1, van elkaar opereerden trekken bedrijven, overheden en kennisinstellingen nu gezamenlijk op.  Deelname in een internationaal programma biedt voor Nederlandse bedrijven ook de mogelijkheid om op internationale schaal nieuwe marktinzichten, contacten en vaardigheden op te doen.   Dit leidt tot marktgerelateerde spin-offs en spill-overs, hetgeen zich uit in nieuwe economische activiteiten en extra rendement.
De economische meerwaarde van kennisontwikkeling, innovatie, spin-offs en spill-overs is echter niet kwantitatief te duiden.   Er bestaan geen integrale indicatoren voor een vergelijking, en ook de wetenschappelijke literatuur biedt geen houvast. De richting van een effect valt wel te beargumenteren maar de omvang niet.
Eventueel stoppen met het JSF project heeft naar verwachting een negatief effect op spin-offs en spill-overs vergeleken met doorgaan.  Het wegvallen van militaire productie kan daardoor ook gevolgen hebben voor de civiele productie.  De technologische ontwikkelingen binnen het project gaan dan grotendeels aan Nederland voorbij.
Bij de aanschaf van een eventueel ander toestel zouden Nederlandse bedrijven opnieuw moeten investeren om een positie binnen een raam-overeenkomst te verkrijgen. Daarbij komt dat de kennisontwikkeling en mogelijkheden voor technologische spin- offs en spill-overs bij de aanschaf van een ander toestel naar verwachting beperkter zijn. Het is onduidelijk of de Nederlandse industrie bij andere al uitontwikkelde toestellen sterk zou kunnen deelnemen in een follow-on development.
Ook is de marktomvang bij de alternatieve toestellen kleiner.  De gevolgen van een eventueel uitstappen uit de testfase zijn lastiger in te schatten. 
Het effect is negatief maar mogelijk beperkt als Nederland zich stevig blijft committeren aan de andere delen van het JSF project.

Wat levert het op aan pecunia ?
Rond 2007 schepte een lobby-club van de Nederlandse luchtvaartindustrie op dat er al voor EUR 1 miljard aan opdrachten waren binnengesleept.
Voor een deel propaganda, want er werden ook al getekende raam-overeenkomsten bij opgeteld, die toen nog geen omzet opleverden.
In 2012 stond de JSF opdrachten teller voor Nederland echter nog steeds op die circa 1 miljard euro.

In 2001 en 2002 schepte LockheedMartin (LM) in een gelikte PowerPoint presentatie op dat JSF deelname voor Nederland een omzet van USD 8 miljard zou opleveren.
De lobby van de Nederlandse luchtvaart industrie (Nifarp) had het zelfs over de 'kip met gouden eieren', die maar liefst EUR 11+ miljard aan omzet zou genereren.
Zij onderbouwden deze bedragen nooit (publiekelijk) en bijna niemand vroeg zich af hoe LM aan dit bedrag kwam.   Ons MinFin lustte deze PowerPoint echter niet,
want te mooi om waar te wezen.  Dus werd aan LM gevraagd waar deze 8 miljard dollar vandaan kwam.  Zij baseerden dit bedrag op de verwachte gemiddelde aanschafprijs  van de (F-35A) US Air Force variant, dus exclusief ontwikkelingskosten, die wel aan export-klanten wordt doorberekend.  In 2002 en heden staat die gemiddelde US Air Force aanschafprijs nog steeds op USD 100 miljoen.
MinFin wilde echter hoor - wederhoor.  Dus werd een Nederlands kennis-instituut aan het werk gezet.  En die kwam met een prijs van USD 95 - 105 miljoen, ook weer exclusief ontwikkelingskosten.  Vermenigvuldigd met het toenmalige (officiële) plan-aantal van 80 'JSF's' geeft USD 8 miljard.

A-ha, doet denken aan de bedongen 100 % compensatie orders bij het F-16A/B project.
Maar de Amerikanen hadden in de jaren 80 al o.a. bij dit project geklaagd over het systeem van compensatie-orders.  Bij dit soort orders is er geen concurrentie, dus geen concurrerende prijzen, dus duur.  De KLu kan hier over meepraten, tijdens de onderhandelingen voor de twee Fokker-50's en 4 Fokker-60U's hadden zij niets te duchten van een mededinger.  Dus werden de aanschaf-, en service facturen door Fokker 'met een vork geschreven'.
De Amerikanen wilden dat toekomstige F-16 vervanger partners niet alleen zouden deelnemen in een co-productie.  Maar al betrokken zouden worden in de ontwikkelingsfase,
dit ter vervanging van de compensatie-orders.  Dus niet meer bij wijze van spreken de door een buitenlands bedrijf bedachte onderdelen in elkaar schroeven in een compensatie opdracht.  Maar actief mee ontwerpen en mee ontwikkelen van een nieuw wapensysteem.  Een wapensysteem verkoop je aan politici en die moet je wel 'pork barrels' kunnen aanbieden in de vorm van werkgelegenheid, omzet en dan komt er in deze nieuw constructie ook nog eens innovatie en onderzoek bij.
Kijk eens VVD en CDA: meer omzet.  Kijk eens PvdA en CDA: meer werk.  Kijk eens D'66: meer innovatie.

Kwam er ook 100 % compensatie van het F-16A/B project ?
Nee, de Amerikanen kwamen tot circa 80 % van de totale waarde.  Ze probeerden zelfs een grote levering van tulpen(bollen) aan te merken als compensatie-order !
Zuid-Korea en Japan zijn geen JSF Partner land, maar om hen te verleiden tot F-35 orders, zijn er toch wel mooie pakketten aan JSF omzet en werkgelegenheid aan hen
gegeven.
Dus verwacht geen 'JSF vruchten boom die tot in de hemel groeit'.  De USD 800 miljoen die aan de System Development en Demonstration fase werd uitgegeven is gecompenseerd.
Reken op een Nederlandse JSF productie / aanschaf omzet van rond de EUR 4,5 miljard (100 %), of misschien wel slechts rond de EUR 3,6 miljard, geeft een 80 % dekking van onze onder-grootte.

[Parera]

De NL F35 participatie lijkt iig interessante vruchten af te werpen of het netto onder aan de streep ook  winst voor de BV Nederland oplevert zullen we pas over decennia weten al zal het absolute aantal F35's aanzienlijk minder zijn dan ten tijde van de oorspronkelijke business case.

Het aantal kan nog sterk toenemen afhankelijk van hoe de dreiging groeit en ook aan wie de Yanks de export zullen toekennen. Uiteraard zal de BV Nederland ook gaan meedraaien bij upgrades van de toestellen, de USAF heeft al plannen voor de ''F-35D'' wat een geupgrade F-35A moet worden rond het jaar 2035 voor de USAF.

In deze upgrade word F-35D gebruikt als launch platform voor on-demand satelliet capaciteit, waarbij het toestel een satelliet bij zich draagt met booster raket en deze hoog in de lucht afschiet zodat de satelliet sneller in positie is voor wat de amerikanen rapid reconstitution noemen.

7 SEP 2035   0315Z    Satellites On-Demand

Captain Miller released brakes and selected full afterburner; her F-35D sped down the runway and lifted off. In response to the adversary's offensive degradation of U.S. space capabilities using ground-based lasers, her primary task was to provide on-demand launch of a satellite cluster for rapid reconstitution of space capabilities. Three minutes later at high altitude, she eased over into her acceleration profile, then smoothly lifted the nose and thumbed-down on the pickle button. The modular satellite booster separated from the aircraft and bolted spaceward. Once it achieved its orbital position, the clustered, expendable micro-satellites deployed into their network formation. Their dispersed formation presented complicated targeting problems for adversary space-domain-control assets. The cluster used electromagneticspectrum measures to disrupt an adversary attack on other U.S. space assets.

An hour later, fromtheir vantage in the space domain, the satellites focused onboard sensors on an area of interest. The cluster also extended their network connectivity to a joint/multinational airborne strike package en route to coastal-defense-cruise-missile targets in adversary territory, providing situational awareness of threats
in the target area. Low on fuel and with minimal weapons, Capt Miller turned northward to rendezvous with a cell of uninhabited air refueling tankers. Once topped-off, she rejoined with a waiting formation of fully-armed, semi-autonomous wingmen, linked them to her network, and proceeded to her planned air defense combat air patrol location--one mission down, one to go.

[Source USAF's Air Force Future Operating Concept 2015]

[jurrien visser (JuVi op Twitter)]

Het type toestel staat los van het, naar mijn mening, avontuur met veel risico's waar het bedrijfsleven  nu wil instappen. Ondernemen is risico's nemen maar met, wat mij betreft, wel redelijk in te schatten risico's en de kosten die er mee gemoeid zijn.

De NL F35 participatie lijkt iig interessante vruchten af te werpen of het netto onder aan de streep ook  winst voor de BV Nederland oplevert zullen we pas over decennia weten al zal het absolute aantal F35's aanzienlijk minder zijn dan ten tijde van de oorspronkelijke business case.